Qamaan Bulxan

Markii aan maqlo odhaahda Soomaaliyeed ee ah rag waa raggii hore hadalna waa intuu yidhi waxaa maskaxdayda kusoo degdega magaca Qamaan Bulxan Yuusuf. Qamaan wuxuu ahaa geesi aan ishiisa mudac marin, Aftahan geed ka hadal ah oo aan la’aantii xaajo Qorraxeey ka gu’in, maalqabeen shaarubaha xoori caddaysay, siyaasi iyo hoggaamiye in badan ka horreeyey xilliggii iyo dadkii uu ku dhex noolaa, gabayaa aad is odhanayso gabaygu abxad furaheeda kaligii uu hayso ayuu ugu qufulan yahay iyo waayo-arag aad ku dhaaranayso inuu dunida oo dhan cagta mariyey wallow uusan degaankiisa iyo inta dariska la ah dhaafin.

Intaa aan Qamaan ku tilmaamay iyo dheeriba waxaad ka fahmi kartaa gabayadiisa 60ka kor u dhaafay ee Soomaali idilkeed ku baahay, gabayadaa oo ay gebiyada kore hayso murti iyo halqabsi. Bal waxaad u fiirsataa gabayadan aan dhammayn ee Qamaan naga soo gaadhay.

Midka hore, Sayid Maxamed oo Ingiriis iyo Xabashi u salab uruursanaya ayaa wafdi usoo diray Qorraxeey si ay tolalkaa hub iyo cudud kaleba uga helaan. Rag baa soo dhaweeyey wafdigii Sayid Maxamed ka yimid kuna taliyey in Daraawiish la garab istaago. Qamaan waxay ugu muuqatay in go’aankaa lagu degdegay, gorfayn iyo fiirsasho dheeri ah in xaalku mudan yahay ayuuna muujiyey. Dadka qaarbaa waxay wariyeen inaan Sayidka iyo Qamaan xilligaa aad isugu fiicanayn. Si kastaba ha ahaatee, Qamaan wuxuu soo jeediyey inaan wax cudud ah xagga Daraawiish tolkii ka aadin. Isagoo aragtida noocaa ah gabay kusoo gudbinaya, haddii taladiisa la khilaafana cidhib xumada ka dhalan karta ka digaya ayuu wuxuu yidhi:

Hadday sababi geli maanka waa, la iska suushaaye

Sinbiidh gaban ah yaa laga dhigaa, saacadaad dhimane

Solina maysid taladii Illaah, seeg ku leeyahaye

Sirqiyo mawdka wuu ka hor dhintaa, bahal sanuun mooge

Maashaan la sarin waa dambay, sara kacaantaaye

Sakaarkaan la rogin kaa qarsoon, sabarradiisiiye

So’du waxay ka qudhuntaa halkaan, hilibku saafnayne

Hadalkaan saxnayn wuxuu taraa, sun iyo waabaye

Libaax iyo waxaa seertay meel, sogob dameeraade

Wuxuu yidhi samaan aan u cabnee, suruq ka dhawr miirta

Waxay tidhi sedkaygaan ba’sane, ha ina sooyaamin

Wuxuu yidhi si kastood falaysaba, biyaha hayna wada seejin

Waxay tidhi armaad sibir qaskaa, sir ula jeeddaaba

Wuxuu yidhi haddaad sidatan tidhi, sahay ka qaadoo tag

Waxay tidhi inkastood sidaa tidhi, sayndhow dayn maayo

Dabadeedna suluftii lugtiyo, gelisay suulkiiba

Isaguna ku sarajoogsayoo, madax saydhyoo dil

Dumarkaa sabaalo iyo been, sahal la taabaaye

Oo lagu siraa waxaan ku siin, Soobir iyo liige

Oon saarsanayn waxaad ku fali, kaana sarar weyne

Dabadeedna saamaxa intay, meher ku saartaane

Sokeeyaha demani waa la cayn, laguna saaweeye

Sida bahalka siig iyo ugaadh, sool aan kala joogno

Surka aynu keenoo miskaha, kala sintoolayno

Hadhow baa anuu sixir i helay, saarsi loo odhane

Dadow kala sibreey waxaan ka baqi, sulufkii xayskiiye

Haddii kalese goor salal dhiciyo, saadembe i sheega

Gabay kale oo aan sheekadaa kore lug ku lahayn ayeynu raacinaynaa. Waxaa la yidhi Ugaas Xaashi oo ahaa ugaas Qorraxeey ka talin jiray ayaa Qamaan ku yidhi: ‘Qamaan, Reer Xandulle sadada kasoo uruuri.’ Reer Xandulle waa jilibka hoose ee Qamaan ka dhashay, sadaduna waa xoolo canshuurta oo kale ah oo ugaaska iyo boqortooyadiisa lagu dhaqaaleeyo. Qamaan wuxuu ku jawaabay ‘Ugaas qaybtaydii waa tan, Reer Xandullena adaa ugaas u ah ee ciidan sadada kasoo uruuriya u dir.’ Ugaas Xaashi wuxuu u qaatay in hadalkaa cudur ku jiro, xabsiga ayuuna Qamaan u taxaabay. Qamaan isagoo arintaa qaadan la’a ayuu gabaygan soo socda mariyey. Waa gabay colaadeed aadse u murti badan. Colaadda faraha ka qaad oo murtida gabayga ku xasil. Wuxuu yidhi:

Gartay weeye inaan Maxamedow, galangalceeyaaye

Garanmaayo gegidaan hurdee, gogol la’aaneede

Goor iyo ayaan waxaan jiraa, gooxa dibadeede

Gankii Caamir baan ahay asaan, go’inin waagiiye

Waxaa ila gudboon ciil inaan, gag u idhaahdaaye

Sidii goodir guul ooman iyo, gebogebow jooga

Ama giiryar oo labo qaddoo, gamashi kaynaana

Ama guuto soo bixitintoo cido, ku guuraysa

Ama roob gudgude oo saqdhexe, galo biyeynaaya

Ama goray gabnihii laga qabtoo, ganid ka yaabaaya

Ama naag ninkeedii go’oo, gocosha ooyeysa

Ama aar intuu reer gondolay, miciyo weyn geystay

Ama faras mirtuu goosan jiray, xadhiga loo gaabshay

Ama gaadhkii laga hayn jiriyo, gaardigii Maxamed

Ama ceel galloobey oo qodada, lagu garaacaayo

Arrin igu gardaadaan jifida, gawda ku hayaaye

Birtay iga gasheen bay minjuhu, ila gariiraane

Mase gaasa-bixin oo ninkaa, gaambin baan ahaye

Galaal xoorka way ila qabaan, gebi Bah Gaalaade

Kuwii boqorka gaafa u lahaa ima, gol dhaamaane

Geed iyo guddooniyo gambare, waw gudboonahaye

Anoo madiya libintaan gasbado, way garaad li’iye

Haddayse gacani waa jeer dambee, godob walaal raadin

Barkhadleba gubney wada dhasheen, guul ku odhan waaye

Arbow Caafi galabbaan ciyaar, guduri hiigeene

Gaashaanna waad wada qabtaan, gaaska Reer Cumare

Cabdi Kaahin gaar kama noqdeen, guudka xaajada e

Gar ma marinin guuyana ma siin, mana garaabayne

Goodaado dhexe bay baryeen, gaankii Reer Dalale

Kuwaasaana iila giir adkaa, garashadaydiiye

Bal maxay la gabangaabsadeen waa, hal gudo weyne?

Haddoon laba galloobiyo anoo, gabana oo wiila

Intaasaan xaqood gudi lahaa, gooshigii da’a e

Eeggana gadhkiyo xaaddu way, galayaxoobeene

Farow gaabta wixii bataa, geel bariis noqoye???

Reer Magan ha kala geed hadhsado, layla garan waaye

Ha gudduudatoo yaan shamsadu, giirka ka caddaanin

Gabbal yuusan dhicin waana baryin, gooriyo ayaane

Ha lays galo ninbaa gudin la dhacay, geed qudhaanjo lehe